موضوع عام: جمهوری اسلامی
موضوع خاص: گفتمانسازی
هدف‌های احتمالی: متهم‌ساختن نظام اسلامی به بهره‌برداری سیاسی از مراسم اربعین، القای فقدان دکترین و راهبردهای مشخص و واقع بینانه در جمهوری اسلامی.
متن شبهه:
اربعین در میان مردم عراق، خاستگاه روشن و معنای واضحی دارد. خاستگاه اربعین عراقی ابراز عشق به امام حسین و در عین حال، تقویت و تحکیم تمایز و مرزبندی مذهبی با اهل‌سنتی است که نسل‌های گذشته و حال شیعیان عراق، همواره با آنان و یا درمیان آنان زندگی کرده‌اند. به همین سبب، اربعین عراقی، تنها جنبه فردی و اجتماعی داشته و تقریبا از جنبه سیاسی و تمدنی برکنار است. در حالی که اربعین ایرانی، که اخیرا و توسط تبلیغات گسترده جمهوری اسلامی به راه افتاده، هویت روشنی ندارد. ایرانیان هنوز نتواسته‌اند معنا و هویتی برای حضور اربعینی خود بیابند. البته جمهوری اسلامی تلاش فراوان دارد تا از این مراسم به نفع اهداف ایدئولوژیک خود سود برد، اما با توجه به تضاد درون‌گفتمان جمهوری اسلامی، تشتت و بهم ریختگی معنایی در اربعین ایرانی آزاردهنده است.
تشتت در گفتمان ديني جمهوري اسلامي، محصول تناقض ميان دو جايگاهي است كه مي‌خواهد همزمان آن دو را كسب كند: هم ام‌القراي جهان اسلام و هم حكومتي نماينده شيعيان جهان باشد. مصداق اين تشتت و تناقض را در راهپيمايي اربعين شاهديم!
جمع میان تأکید بر هویت شیعی و مرزهای تمایز با اهل‌سنت و هویت اسلامی (نمایندگی شیعیان) و اتحاد و برادری و امت واحده (ام القرای جهان اسلام) ممکن نیست؛ زیرا تأکید بر هویت شیعی، موجب مرزبندی عمیق و گسترده با اهل‌سنت و بلکه نافی جهان تسنن، و تأکید بر هویت جمعی اسلامی و اتحاد با اهل‌سنت، به نفی هویت شیعی و تمایز آن با دیگر مذاهب اسلامی خواهد شد!
پاسخ اجمالی:
۱. گفتمان جمهوری اسلامی در مواجهه با نزاع‌های تاریخی و مذهبی میان شیعه و سنی، بلکه میان همه مذاهب اسلامی، روشن و آشکار است. انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن همواره منادی اتحاد همه مسلمانان بر محور مشترکات دینی است. همچنانکه قرآن کریم با صراحت هرچه تمام، اهل کتاب را به تشکیل «جبهه موحدان» فراخوانده است: «قل یااهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم الا نعبد الا الله و لایتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله …». جمهوری اسلامی ایران نیز همه مسلمانان را به «کلمه سواء بینهم»، یعنی قرآن کریم و سنت پیامبر فراخوانده است.
۲. ایران بزرگ‌‌ترین کشور شیعیِ و دارای نظام سیاسیِ مبتنی بر فقه اهل‌بیت علیهم السلام است. جایگاه سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، به عنوان نمایندگی شیعیان، قرادادی یا ادعایی نیست. ایران اسلامی تنها کشوری است که تاکنون در برابر هژمونی سیاسی، فرهنگی و نظامی غرب به رهبری امریکا مقاومت کرده و می‌توان گفت حقیقتا از استقلال سیاسی برخودار است. نظام اسلامی در پی تسلط بر جهان اسلام نیست، بلکه خواهان اتحاد و انسجام ملت‌های مسلمان در زیر پرچم اسلام و در پی احیای تمدن اسلامی است.
۳. در میان شیعیان و اهل‌سنت، افراد، گروه‌ها و جریان‌های تندرویی وجود دارد که در پی تشدید مرزهای عقیدتی میان مذاهب اسلامی تا سرحد جنگ و خونریزی هستند. اکثریت مسلمانان اعم از شیعه و سنی و غیره، خواهان اتحاد و همگرایی اسلامی و کاهش زمینه‌های نزاع و درگیری میان مذاهب اسلامی‌اند. گفتمان جمهوری اسلامی با گروهای افراطی و تندرو در میان شیعه و سنی چالش دارد، نه با اکثریت مسالمت‌جوی اهل‌سنت. زبان نظام اسلامی در تبیین اهداف و آرمان‌های فراملی، انسانی و اسلامی انقلاب اسلامی، برای همه انسان‌های آزاده، در هرکجای جهان، قابل فهم بوده و با آن همنوایی و همراهی دارد. تأکید همزمان نظام اسلامی بر گفتمان اتحاد امت اسلامی و پایبندی به مبانی شیعی، به معنای تشتت در گفتمان نظام اسلامی نیست. اتحاد امت اسلامی بر محور قرآن و سنت پیامبر و در عین حال، حفظ هویت اعتقادی شیعیان با هم تضادی ندارد. گفتمان شیعی در پی حذف اهل‌سنت نیست. فقیهان شیعه، برخلاف مفتیان وهابی، اکثریت اهل‌سنت را مسلمان دانسته و خون، مال، جان و ناموس آنان را محترم می‌دانند. بنابر این وحدت امت اسلامی بر محور مشترکات، در عین حفظ هویت بر محور تفاوت‌ها، ممکن، لازم و سودمند است.
منابع جهت مطالعه بیش‌تر:
• طاهرزاده اصفهانی، اصغر، اربعین حسینی، امکان حضور در تاریخی دیگر، گروه فرهنگی المیزان، انتشارات لب‌المیزان.
• مؤذنی، علی، کتاب داستانی احضاریه، نشر اسم.
• امجدی، کیوان، کتاب داستانی، ستون ۱۴۵۳، نشر فرهنگ اندیشه.
• والایی، علی اکبر، کتاب داستانی عمود ۱۴۰۰، نشر احیا.
• حسینی نسب، احسان، کتاب داستانی به سفارش مادرم، انتشارات به نشر.
• جوادی یگانه، محمدرضا، روایت پیاده‌روی اربعین: روایت مردم‌شناسانه و جامعه‌شناختی از پیاده‌روی اربعین، مرکز پژوهش‌های فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ایده‌هایی برای مقابله:
مجموعه مصاحبه با صاحب نظران درباره وجوه سیاسی، راهبردی و امنیتی راهپیمایی اربعین، مجموعه مصاحبه با مدیران و فعالان سیاسی برای تشریح و تبیین اقدامات مدیریتی و عملیاتی جمهوری اسلامی ایران در خصوص راهپیمایی اربعین.
