براي اينكه بتوانيد فرزندان خود را به نماز و مسايل ديني علاقمند سازيد، قبل از هر چيز بايد بدانيد كه ارتباط با نوجوان و جوان حساس است و در شيوة دعوت او به مسائل ديني بايد بسيار دقيق بود، هرگز صفات خوب ديگران را با صفات بد آنان مقايسه نكنيد و اخلاق خوب ديگران را تو سر آنها نكوبيد و هرگز در مسايل ديني از در خشونت وارد نشويد كه اين امر آنان را به دفاع باز مي دارد و از شنيدن كلام شما بيزار مي كند، حال با توجه به اين مطالب به نكات ذيل توجه كنيد:[۱]
۱. زبان دل: براي تربيت اخلاقي لازم است از زبان دل كمك گرفت و با «محبت» كه زمينه ساز تربيت اخلاقي است وارد ميدان شد، در دعوت فرزندان به كار خير به آنها بفهمانيد كه من عاشق و دوستدار شما هستم نمي خواهم و نمي توانم ضرري را (چه دنيوي و چه اخروي) در مورد شما عزيزانم تصور كنم.
۲. تحريک عواطف:
از شيوه هاي تحريك عواطف، تشويق، تهديد، تلقين، معرفي الگو، بيان غيرمستقيم كمك بگيريد:
الف. تحريك عواطف: براي تشويق آنان به مسائل ديني از زمان هايي استفاده كنيد كه اخلاق آنها خوب است و احساس مي كنيد رابطة آنان با شما خوب است. اگر مي دانيد آنان نسبت به رضايت شما حساس هستند مي توانيد از حق خود بر آنها استفاده كنيد، مثلاً بگوئيد اگر اين كار را نكنيد من از دست شما راضي نيستم، يا اگر مي دانيد نسبت به امام حسين ـ عليه السّلام ـ علاقه نشان مي دهند مي توانيد از نماز ظهر عاشوراي ايشان سخن بگوئيد و… [۲]
ب. تشويق: آنان را تشويق كنيد تا به مسائل ديني اهميت دهند، مثلاً بگوئيد اگر در نماز خود سستي نكرديد شما را به زيارت امام يا امام زاده ـ عليه السّلام ـ و يا به سفر تفريحي و… مي برم. [۳]
ج. تهديد: اگر زبان تشويق و محبت كارساز نبود مي توانيد از تهديد و تنبيه استفاده كنيد، مثلاً به آنها بگوئيد از پول توجيبي يا مهماني خبري نيست يا من با شما تا زماني كه به نماز اهميت ندهيد حرفي نمي زنم. [۴]
د. تلقين: از صفات خوب آنها سخن بگوئيد و سعي كنيد با برجسته كردن صفات خوب آنها اعتماد آنان را به خود جلب كنيد، وقتي كه مطمئن شدند شما واقعاً خيرخواه آنها هستيد و با آنان رابطه صميمي داريد در مقابل انتقاد شما ساكت مي شوند. [۵]
هـ . الگو: جوان به الگو اهميت مي دهد، سعي دارد صفات او را در خود شبيه سازي كند، شما مي توانيد با افرادي رفت و آمد كنيد كه داراي جذابيت باشند، با نشاط باشند و در عين حال اهل نماز و مسجد باشند تا فرزندان شما از اخلاق خوب آنان به طور ناخودآگاه درس بگيرند و تصورشان نسبت به افراد متدين بازسازي شود، چرا كه برخي فكر مي كنند دين داري يعني بي نشاطي، غم، غصه و … . [۶]
و. بيان غيرمستقيم: جوانان نسبت به انتقاد مستقيم به خاطر غرور دورة جوانيشان حساسيت نشان مي دهند بنابراين بايد با توجه به تغييرات روحي و جسمي كه براي جوانان حاصل مي شود و با عنايت به نيازهاي اين دوره از عمر آنان سخن گفت، هرگز مقابل ديگران به نصيحت و اندرز آنان اقدام نكنيد و زبان نصيحت و اندرز را بسيار كوتاه كنيد و تا مي توانيد به شكل تك به تك با آنان سخن بگوئيد. [۷]
۳. خانواده سخت گير: راستي آيا از خود پرسيده ايد كه مدير خانوادة سخت گيري هستيد يا نه؟ آيا شيوه هاي تربيتي شما صحيح بوده يا نه؟ آيا نماز نخواندن آنان نوعي اعتراض به سخت گيري هاي احتمالي شما نيست؟ براي اينكه نسبت به خانواده سخت گير اطلاع بيشتري پيدا كنيد لازم است بدانيد كه اين خانواده ها نسبت به درخواست هاي نوجوانان خود هميشه اگر چه صحيح باشد و مشروع، امتناع مي ورزند اين امر نوجوانان را وا مي دارد تا عملاً رفتارهايي را كه مورد تنفر والدين است انجام دهند.[۸] حال اگر احساس مي كنيد رفتار شما اين گونه بوده است چه بهتر است كه نسبت به آن تجديدنظر كنيد و علناً از فرزندانت به خاطر سخت گيريهايتان عذرخواهي كنيد و از آنان بخواهيد كه با هم مشورت كنيد و شيوة صحيحي كه مطابق نظر صحيح (تربيت اسلامي) باشد در خانه اجرا كنيد.
گاهي والدين مي خواهند فرزندان خود را به شيوة قديم بار آورند و هميشه از كارهاي خود و سختي هاي گذشته سخن به ميان مي آورند شما بايد با توجه به نيازها و امكانات اين زمان به تربيت آنها اقدام كنيد.
۴. اظهار محبت: انسان تشنه محبت است اگر به كسي محبت كنيم او را شيفته خود ساخته ايم.[۹] در روايت داريم كه محبت خود را ابراز كنيد چرا که اين امر باعث دوستي و محبت زيادتر و پايدارتر مي شود. برخي از خانواده ها به خاطر مسائل مختلفي از ابراز محبت به هم ابا مي ورزند و اين باعث مشكل در روابط مي شود.
۵. محيط ناسالم: بسياري از رفتارهاي جوان و نوجوان ريشه محيطي (محل كار، مدرسه، اجتماع و…) دارد بنابر اين براي از بين بردن آن حالات و رفتارهاي او و ايجاد رفتار صحيح و مطلوب بايد به محيط و شرائط آن توجه كرد.[۱۰] به عنوان مثال اگر مي دانيد كه محيط او ناسالم است كمك كنيد تا محيط كار يا تحصيلش را عوض كند و در محلي كار يا تحصيل كند كه افراد متدين وجود دارند.
۶. کمک گرفتن از فرد مطّلع و خوش برخورد: شما مي توانيد از فردي آگاه كه با جوانان شما آشنائي دارد و مورد قبول فرزندانتان است بخواهيد با آنان سخن بگويد و آنان را به فوائد نماز خواندن و ضررهاي ترك نماز آشنا سازد.
۷. اصل جايگزيني: يكي از اصول روان شناختي كه در تربيت مهم است، اصل جايگزيني است؛ يعني اگر جوان را از كاري منع كرديد، در مقابل آن به او كاري جذاب معرفي كنيد، به عنوان مثال فقط نگوئيد با اين فرد و آن فرد همنشيني نكن، بلكه بگوئيد با آن فرد رفت و آمد بكن، اين فرد آدم شايسته اي است و لياقت رفاقت با تو را دارد يا اگر او را از نوار مبتذل مثلاً منع مي كنيد در مقابل به او نوارهاي موسيقي مجاز را معرفي كن.
۸. هزينه کردن: براي امور معنوي آنها بيشتر هزينه كنيد، مثلاً براي آنها كتب ديني بخريد، آنها را به زيارت ببريد و يا عالمي را به خانه دعوت كنيد تا با آنان دربارة اصول ديني سخن بگويد. اگر كسي به درستي با اصول دين آشنا شود ديگر خود به خود احكام دين را متوجه مي شود. برخي افراد چون اصول دين را نمي دانند و به آن با تفكر نرسيده اند نماز نمي خوانند.
۱. زبان دل: براي تربيت اخلاقي لازم است از زبان دل كمك گرفت و با «محبت» كه زمينه ساز تربيت اخلاقي است وارد ميدان شد، در دعوت فرزندان به كار خير به آنها بفهمانيد كه من عاشق و دوستدار شما هستم نمي خواهم و نمي توانم ضرري را (چه دنيوي و چه اخروي) در مورد شما عزيزانم تصور كنم.
۲. تحريک عواطف:
از شيوه هاي تحريك عواطف، تشويق، تهديد، تلقين، معرفي الگو، بيان غيرمستقيم كمك بگيريد:
الف. تحريك عواطف: براي تشويق آنان به مسائل ديني از زمان هايي استفاده كنيد كه اخلاق آنها خوب است و احساس مي كنيد رابطة آنان با شما خوب است. اگر مي دانيد آنان نسبت به رضايت شما حساس هستند مي توانيد از حق خود بر آنها استفاده كنيد، مثلاً بگوئيد اگر اين كار را نكنيد من از دست شما راضي نيستم، يا اگر مي دانيد نسبت به امام حسين ـ عليه السّلام ـ علاقه نشان مي دهند مي توانيد از نماز ظهر عاشوراي ايشان سخن بگوئيد و… [۲]
ب. تشويق: آنان را تشويق كنيد تا به مسائل ديني اهميت دهند، مثلاً بگوئيد اگر در نماز خود سستي نكرديد شما را به زيارت امام يا امام زاده ـ عليه السّلام ـ و يا به سفر تفريحي و… مي برم. [۳]
ج. تهديد: اگر زبان تشويق و محبت كارساز نبود مي توانيد از تهديد و تنبيه استفاده كنيد، مثلاً به آنها بگوئيد از پول توجيبي يا مهماني خبري نيست يا من با شما تا زماني كه به نماز اهميت ندهيد حرفي نمي زنم. [۴]
د. تلقين: از صفات خوب آنها سخن بگوئيد و سعي كنيد با برجسته كردن صفات خوب آنها اعتماد آنان را به خود جلب كنيد، وقتي كه مطمئن شدند شما واقعاً خيرخواه آنها هستيد و با آنان رابطه صميمي داريد در مقابل انتقاد شما ساكت مي شوند. [۵]
هـ . الگو: جوان به الگو اهميت مي دهد، سعي دارد صفات او را در خود شبيه سازي كند، شما مي توانيد با افرادي رفت و آمد كنيد كه داراي جذابيت باشند، با نشاط باشند و در عين حال اهل نماز و مسجد باشند تا فرزندان شما از اخلاق خوب آنان به طور ناخودآگاه درس بگيرند و تصورشان نسبت به افراد متدين بازسازي شود، چرا كه برخي فكر مي كنند دين داري يعني بي نشاطي، غم، غصه و … . [۶]
و. بيان غيرمستقيم: جوانان نسبت به انتقاد مستقيم به خاطر غرور دورة جوانيشان حساسيت نشان مي دهند بنابراين بايد با توجه به تغييرات روحي و جسمي كه براي جوانان حاصل مي شود و با عنايت به نيازهاي اين دوره از عمر آنان سخن گفت، هرگز مقابل ديگران به نصيحت و اندرز آنان اقدام نكنيد و زبان نصيحت و اندرز را بسيار كوتاه كنيد و تا مي توانيد به شكل تك به تك با آنان سخن بگوئيد. [۷]
۳. خانواده سخت گير: راستي آيا از خود پرسيده ايد كه مدير خانوادة سخت گيري هستيد يا نه؟ آيا شيوه هاي تربيتي شما صحيح بوده يا نه؟ آيا نماز نخواندن آنان نوعي اعتراض به سخت گيري هاي احتمالي شما نيست؟ براي اينكه نسبت به خانواده سخت گير اطلاع بيشتري پيدا كنيد لازم است بدانيد كه اين خانواده ها نسبت به درخواست هاي نوجوانان خود هميشه اگر چه صحيح باشد و مشروع، امتناع مي ورزند اين امر نوجوانان را وا مي دارد تا عملاً رفتارهايي را كه مورد تنفر والدين است انجام دهند.[۸] حال اگر احساس مي كنيد رفتار شما اين گونه بوده است چه بهتر است كه نسبت به آن تجديدنظر كنيد و علناً از فرزندانت به خاطر سخت گيريهايتان عذرخواهي كنيد و از آنان بخواهيد كه با هم مشورت كنيد و شيوة صحيحي كه مطابق نظر صحيح (تربيت اسلامي) باشد در خانه اجرا كنيد.
گاهي والدين مي خواهند فرزندان خود را به شيوة قديم بار آورند و هميشه از كارهاي خود و سختي هاي گذشته سخن به ميان مي آورند شما بايد با توجه به نيازها و امكانات اين زمان به تربيت آنها اقدام كنيد.
۴. اظهار محبت: انسان تشنه محبت است اگر به كسي محبت كنيم او را شيفته خود ساخته ايم.[۹] در روايت داريم كه محبت خود را ابراز كنيد چرا که اين امر باعث دوستي و محبت زيادتر و پايدارتر مي شود. برخي از خانواده ها به خاطر مسائل مختلفي از ابراز محبت به هم ابا مي ورزند و اين باعث مشكل در روابط مي شود.
۵. محيط ناسالم: بسياري از رفتارهاي جوان و نوجوان ريشه محيطي (محل كار، مدرسه، اجتماع و…) دارد بنابر اين براي از بين بردن آن حالات و رفتارهاي او و ايجاد رفتار صحيح و مطلوب بايد به محيط و شرائط آن توجه كرد.[۱۰] به عنوان مثال اگر مي دانيد كه محيط او ناسالم است كمك كنيد تا محيط كار يا تحصيلش را عوض كند و در محلي كار يا تحصيل كند كه افراد متدين وجود دارند.
۶. کمک گرفتن از فرد مطّلع و خوش برخورد: شما مي توانيد از فردي آگاه كه با جوانان شما آشنائي دارد و مورد قبول فرزندانتان است بخواهيد با آنان سخن بگويد و آنان را به فوائد نماز خواندن و ضررهاي ترك نماز آشنا سازد.
۷. اصل جايگزيني: يكي از اصول روان شناختي كه در تربيت مهم است، اصل جايگزيني است؛ يعني اگر جوان را از كاري منع كرديد، در مقابل آن به او كاري جذاب معرفي كنيد، به عنوان مثال فقط نگوئيد با اين فرد و آن فرد همنشيني نكن، بلكه بگوئيد با آن فرد رفت و آمد بكن، اين فرد آدم شايسته اي است و لياقت رفاقت با تو را دارد يا اگر او را از نوار مبتذل مثلاً منع مي كنيد در مقابل به او نوارهاي موسيقي مجاز را معرفي كن.
۸. هزينه کردن: براي امور معنوي آنها بيشتر هزينه كنيد، مثلاً براي آنها كتب ديني بخريد، آنها را به زيارت ببريد و يا عالمي را به خانه دعوت كنيد تا با آنان دربارة اصول ديني سخن بگويد. اگر كسي به درستي با اصول دين آشنا شود ديگر خود به خود احكام دين را متوجه مي شود. برخي افراد چون اصول دين را نمي دانند و به آن با تفكر نرسيده اند نماز نمي خوانند.
[۱] . بايد نسبت به كليه نكات توجه داشته باشيد و با توجه به زمان و شرائط و مقتضاي حال آنها را به كار ببريد.
[۲] . قرائتي، محسن، اقتباس از قرآن و تبليغ، چاپ اول، ۱۳۷۲، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ص ۱۵۸.
[۳] . همان، ص ۱۶۶. (اقتباس)
[۴] . همان، ص ۱۶۶. (اقتباس)
[۵] . همان، ص ۱۷۴ـ۲۲۰ـ۲۲۸. (اقتباس)
[۶] . همان، ص ۱۷۴ـ۲۲۰ـ۲۲۸. (اقتباس)
[۷] . همان، ص ۱۷۴ـ۲۲۰ـ۲۲۸. (اقتباس)
[۸] . افضل السادات دهشيري، تربيت اخلاق، چاپ اول، ۱۳۷۰، سازمان تبليغات اسلامي، ص ۲۱۶.
[۹] . عباس رحيمي، زندگي موفق، نشر جمال، چاپ اول، ۱۳۸۲، ص ۱۸۹، نشر فرهنگ اسلامي، چاپ سوم، ۱۳۶۶.
[۱۰] . تربيت اخلاق، ص ۲۲۷.
